(Y Dược Ngày Nay) - Từ điển Cây thuốc Việt-nam của Võ-văn-Chi gọi cây này là cây lanh hay lanh mán, đọc theo phiên âm tiếng Pháp (Pháp: Graines de lin; Anh: Flaxseed, linseed; La-tinh: Linum usitatissimum). Cây này di thực vào trồng ở Sa-pa, Việt Nam để làm sợi, nhưng nay không còn nữa. Tự điển tiếng Anh bảo cây “flax” là một cây có hoa màu xanh, trồng để lấy sợi dệt vải lanh. Tên La-tinh có nghĩa là cây hữu dụng nhất.
Hạt lanh hay flaxseed là nguồn cung cấp omega-3 thực vật. Hạt lanh hơi lớn hơn hạt mè và có vỏ cứng trơn và sáng, màu sắc từ vàng sẫm đến nâu đỏ tùy thuộc cây lanh đó giống vàng hay nâu. Vị hạt lanh ấm. Người ta thường ăn hạt đã xay để tăng cường hấp thụ chất dinh dưỡng.
Cây lanh có vị trí lịch sử lâu đời ở Âu châu, vì vua Charlemagne nước Pháp khi thấy cây này có giá trị trong việc nấu nướng, y học và sợi để dệt vải, liền ra đạo luật yêu cầu trồng và ăn hạt này. Sau Charlemagne, hạt lanh được tán thưởng khắp cả Âu châu. Đến thế kỷ 17, những người di dân mang hạt lanh qua trồng tại Canada, là nước hiện nay sản xuất hạt này nhiều nhất tại Mỹ châu.
Chúng tôi không thấy hạt lanh bán ở các hiệu thuốc tại Hoa-kỳ, nhưng bác sĩ ở Montreal, Canada còn cho toa “Graines de Lin” cho bệnh nhân cao tuổi, có lẽ để chữa bệnh táo bón, vì làm tăng thể tích của phân (bulk-forming). Mua hạt chưa xay thì giữ lâu hơn, nhưng về phải xay lấy. Còn mua hạt đã xay thành bột, thì phải đóng gói trong bao chân không hàn kín, vì để lâu dầu sẽ bị oxýt hóa và không còn giá trị dinh dưỡng nữa. Hạt xay nên để trong tủ lanh hay trong ngăn đá để khỏi bị hỏng.
Dầu lanh phải mua trong chai mờ đục và giữ trong tủ lạnh. Dầu lanh phải có vị ngọt của hạt trái cây. Không được dùng dầu lanh để nấu ăn, mà chỉ thêm vào thức ăn sau khi đã nấu chín.
Giá trị dinh dưỡng của hạt lanh:
2 muỗng canh = 19.38 gam = 95.33 calo
Omega-3 (3,51 g), Mangan (0,65 mg), Chất xơ (5,41 g), Ma-gie (70,14 mg), Folate (53, 86 mcg), Đồng (0,20 mg), Phosphorus (94,49 mg), Sinh tố B6 (0,18 mg).
Lợi ích chống viêm: Chất béo omega-3 có thể giúp giảm viêm là yếu tố chính trong những bệnh như hen suyển, thoái hóa khớp, viêm khớp do thấp, nhức đầu migraine và xốp xương.
Hạt lanh giàu omega-3 bảo vệ xương: ALA, acid béo omega-3 trong hạt lanh và hạt óc chó (walnut), giúp xương khỏe mạnh bằng cách giúp ngăn ngừa tế bào xương thay đổi thái quá.
Bảo vệ chống bệnh tim, ung thư và tiểu đường: Chất béo omega-3 dùng để sản xuất những chất giảm thành lập huyết khối, nên giảm nguy cơ bệnh nhồi máu cơ tim và đột quỵ ở bệnh nhân xơ vữa động mạch hay bệnh tim cùng với tiểu đường.
Chất béo omega-3 cũng cần thiết để sinh ra màng tế bào mềm dẻo. Màng tế bào là người giữ cổng, cho phép chỉ những chất dinh dưỡng cần thiết và giúp loại thải các chất bã. Màng tế bào tối cần thiết cho người bệnh tiểu đường vì màng tế bào mềm dẻo tốt hơn để đáp ứng với insulin và hấp thu glucose hơn là màng cứng do chất béo bảo hòa hay chất béo trans hydro hóa. Trong ruột già, omega-3 giúp bảo vệ tế bào ruột khỏi bị ung thư do các độc tố và các gốc tự do gây ra, giảm nguy cơ ung thư ruột già.
Hạt lanh cũng hạ cholesterol giống statin
Dầu lanh giảm huyết áp ở đàn ông cao cholesterol
Omega-3 có thể giảm huyết áp
Cung cấp chất xơ có lợi: Hạt và bột hạt lanh là nguồn cung cấp chất xơ có thể làm giảm cholesterol ở người bệnh xơ vữa động mạch và bệnh tim tiểu đường, giảm tế bào ruột non phơi nhiễm với hóa chất gây ung thư, giúp giảm táo bón và ổn định mức đường trong máu ở người bệnh tiểu đường.
Hạt lanh cũng là nguồn cung cấp ma-giê, giúp giảm mức trầm trọng bệnh suyễn bằng cách giúp cho khí đạo mở và thư giãn, hạ huyết áp và giảm nguy cơ nhồi máu cơ tim và đột quỵ ở người xơ vữa động mạch và bệnh tim tiểu đường, ngăn ngừa co thắt mạch máu đưa đến cơn nhức đầu migrên, và thường khuyến khích thư giãn và tái tạo giấc ngủ bình thường.
Hạt lanh ngăn tiến triển ung thư tuyến tiền liệt đàn ông
Bảo vệ đặc biệt cho phụ nữ: Hạt lanh đặc biệt giàu chất lignan, hợp chất đặc biệt cũng tìm thấy trong các hạt khác và rau được vi khuẩn ruột chuyển thành 2 chất giống hormone gọi là enterolactone và enterodione. Hai chất này chứng tỏ một số tác dụng bảo vệ chống ung thư vú và được tin là một lý do giúp người ăn chay ít nguy cơ bị ung thư vú hơn.
Trong một nghiên cứu mới đây mù đôi và ngẫu nhiên, hạt lanh giảm mức cholesterol toàn phần ở phụ nữ sau tuổi mãn kinh khoảng 6% mà không cần dùng thuốc thay thế nội tiết tố.
Cuối cùng, chất xơ giàu lignan cũng cho thấy làm giảm đề kháng insulin, do đó, giảm sinh khả dụng estrogen, làm giảm nguy cơ ung thư vú. Vì đề kháng insulin là dấu hiệu cảnh báo bệnh tiểu đường tip 2, hạt lanh có thể bảo vệ chống bệnh tiểu đường.
Chống khô mắt: Hội chứng khô mắt thường xảy ra ở người cao tuổi. Phụ nữ dùng nhiều omega-3 trong thức ăn có nguy cơ khô mắt thấp hơn 17% so với người dùng ít nhất.
Kết luận: Hạt lanh hay flaxseed là một nguồn thức ăn tốt cho sức khỏe. Việt Nam có lẽ khi di thực về chỉ nghĩ đến ích lợi công nghiệp, nên không trồng nữa. Nhưng bộ y tế và các công ty dược liệu Việt Nam nên nghiên cứu lại để có kế hoạch để ký hợp đồng với nông dân trồng lại cây này.
Xem Thêm: Hạt Lanh Vàng
